ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਂਗ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰ ਕੇ ਅਮੀਰ ਬਣ ਸਕਣਗੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦੇ ਕੇਸਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ ‘ਚ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਮਾਹਿਰ ਇੱਥੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮੋਂਗੜਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ਕੇਸਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤਲਾਸ਼ ਰਹੇ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਪ੍ਰਤਾਪ ਪਾਤੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਕੇਸਰ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਕੇਸਰ ਦੇ ਟਿਸ਼ੂ ਕਲਚਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਦੇ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਖੋਜ ਦੌਰਾਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪਰਾਗ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਚੰਗੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਕਰੀਬ ਦੋ ਹੋਰ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ।
ਡਾ.ਪਾਤੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਸਪੇਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕੇਸਰ ਦਾ 80 ਫੀਸਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੇਸਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 1000 ਤੋਂ 2500 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਭਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਰਫੀਲੇ ਖੇਤਰ ਕੇਸਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕੇਸਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਰੇਤਲੀ, ਦੁਮਟੀਆ ਅਤੇ ਦੁਮਟੀਆ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਰਗੇ ਖੁਸ਼ਕ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਸਹੀ ਦੇਖਭਾਲ ਨਾਲ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੇਸਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਸੜ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ pH (ਪੋਟੈਂਸ਼ੀਅਲ ਆਫ਼ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ) ਮੁੱਲ ਸਾਧਾਰਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕੇਸਰ ਤਿੰਨਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ, ਸਰਦੀ, ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਅਤੇ ਗਿੱਲਾ ਮੌਸਮ ਇਸ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਫੁੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਬਰਫ਼ ਨੂੰ ਪਿਘਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਬੂਟੇ ਫੁੱਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਸਰ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੌਦੇ ਲਗਭਗ 20 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਧਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 20 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪੌਦੇ ਫੁੱਲ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਡਾ. ਪਾਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਸੀਂ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮੋਂਗੜਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ਕੇਸਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੋਵਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੁੱਗਣਾ ਰਕਬਾ ਕੇਸਰ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੇਠ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੇਸਰ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਲਈ ਕੇਸਰ ਦੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਬੀਜਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਸਰ ਚੰਗੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ ਮੌਸਮ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ
ਅਗਸਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਗਸਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਦੇ ਪੌਦੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਕੇਸਰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਸਰ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ ਦਾ ਮੌਸਮ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕੇਸਰ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵੀ ਉੱਗ ਸਕੇਗੀ।
