ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਰਿਟੇਲ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਹ 1 ਦਸੰਬਰ 2022 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਲਹਾਲ ਇਸ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ, ਦਿੱਲੀ, ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਅਤੇ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ‘ਚ 1 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ 9 ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। RBI ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1 ਨਵੰਬਰ 2022 ਨੂੰ ਹੋਲਸੇਲ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਰਿਟੇਲ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬੈਂਕਾਂ ਐਸਬੀਆਈ, ਆਈਸੀਆਈਸੀਆਈ, ਯੈੱਸ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਆਈਡੀਐਫਸੀ ਫਸਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ (ਸੀਬੀਡੀਸੀ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਿਜੀਟਲ ਟੋਕਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਟੈਂਡਰ ਹੋਵੇਗਾ ਯਾਨੀ ਇਸਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੁਦਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਈ-ਰੁਪਏ ਉਸੇ ਮੁੱਲ ‘ਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਅਤੇ ਸਿੱਕੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
RBI ਨੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਟੈਸਟ 1 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਬੰਦ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਮੂਹ (CUG) ਵਿੱਚ ਚੋਣਵੇਂ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਭੌਤਿਕ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਰੋਸੇ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੀਆਂ ਸਮਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ। ਪਾਇਲਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਅਸਲ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਵੰਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦੀ ਬਲਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪਾਇਲਟ ਟੈਸਟ 1 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਲੋਕ ਡਿਜੀਟਲ ਧਨ ਨੂੰ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕਰੰਸੀ ਦੇ ਉਲਟ, ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ (CBDC) ਬਲਾਕਚੈਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਮੁਦਰਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਿੱਥੇ ਵਿੱਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਕਾਂ) ਦੁਆਰਾ ਥੋਕ ਡਿਜੀਟਲ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪ੍ਰਚੂਨ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਈ-ਰੁਪਈ ਇਸ ਸਮੇਂ ਚਾਰ ਬੈਂਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਕਰੰਸੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੈਂਕਾਂ ਤੋਂ ਉਪਲਬਧ ਐਪਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇਗੀ। ਉਪਭੋਗਤਾ ਬੈਂਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਐਪਸ, ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨਾਂ ਅਤੇ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਲਿਟ ਦੁਆਰਾ ਈ-ਰੁਪਏ ਨਾਲ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਤੋਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਿਆ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਟੈਸਟ ‘ਚ ਐੱਸ.ਬੀ.ਆਈ ਸਮੇਤ ਚਾਰ ਬੈਂਕ
ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਲੇਟ ਰਾਹੀਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ: ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਏ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਬੈਂਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਪਭੋਗਤਾ ਪਾਇਲਟ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਬੈਂਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਲਿਟ ਰਾਹੀਂ ਈ-ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਗੇ।
QR ਕੋਡ ਭੁਗਤਾਨ: ਈ-ਰੁਪਏ ਰਾਹੀਂ, ਵਿਅਕਤੀ-ਤੋਂ-ਵਿਅਕਤੀ (P2P) ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ-ਤੋਂ-ਵਪਾਰੀ (P2M) ਦੋਵੇਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, RBI ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵਪਾਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਤ QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੋਈ ਵਿਆਜ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ : ਨਕਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ, ਧਾਰਕ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਵਿਆਜ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਰਕਮ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋਵੇਗਾ: ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਟਰਾਂਸਫਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ, ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦੀ ਲਾਗਤ ਘਟੇਗੀ, ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ, ਆਸਾਨ ਟੈਕਸ ਵਸੂਲੀ, ਕਾਲੇ ਧਨ ਅਤੇ ਮਨੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਈ-ਰੁਪਏ ਟਰੱਸਟ, ਸੁਰੱਖਿਆ, ਅੰਤਿਮ ਹੱਲ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ।
ਈ-ਰੁਪਏ ਉਸੇ ਮੁੱਲ ‘ਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟ ਅਤੇ ਸਿੱਕੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਟੈਸਟਿੰਗ
CBDC ਦੀ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਪਾਇਲਟ ਟੈਸਟ ਦਿੱਲੀ, ਮੁੰਬਈ, ਬੰਗਲੌਰ ਅਤੇ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਸੇਵਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਗੰਗਟੋਕ, ਗੁਹਾਟੀ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਇੰਦੌਰ, ਕੋਚੀ, ਲਖਨਊ, ਪਟਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ।
ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ 8 ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਬੈਂਕ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੋਰ ਬੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਕਰੰਸੀ ਨੋਟਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਲੋਕ ਡਿਜੀਟਲ ਧਨ ਨੂੰ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਣਗੇ।
11 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ, 112 ਵਿੱਚ ਤਿਆਰੀ
ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ (CBDC) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਰਚੁਅਲ ਜਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਮੁਦਰਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਪਟੋਕੁਰੰਸੀ ਜਾਂ ਸਥਿਰ ਸਿੱਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਹਨ। 112 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਂਗ CBDC ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਧਿਕਾਰਤ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕ੍ਰਿਪਟੋ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਹੈ।
ਬਹਾਮਾਸ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ: ਬਹਾਮਾਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ‘ਸੈਂਡ ਡਾਲਰ’ ਨਾਮ ਹੇਠ CBDC ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਮੈਕਾ, ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਸਮੇਤ 8 ਪੂਰਬੀ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
15 ਦੇਸ਼ ਇਸ ਸਮੇਂ ਟੈਸਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ: ਰੂਸ, ਚੀਨ, ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਯੂਏਈ, ਸਵੀਡਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ, ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਯੂਕਰੇਨ, ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ, ਡੀ. ਘਾਨਾ ਸਮੇਤ ਅਫਰੀਕਾ। ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ 26 ਦੇਸ਼ ਅਜੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਸਨ।
ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਈਆ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅਗਲਾ ਕਦਮ
ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਪਈਆ ਭਾਰਤ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਅਗਲਾ ਕਦਮ ਬਣਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ, ਜੋਖਮਾਂ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਝੜਪ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਭਾਰਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਲੋਬਲ ਬੈਂਚਮਾਰਕ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾਇਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਭਾਰਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ (IT) ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਹੱਲ (ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਾਵੇਸ਼) ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰਿਹਾ ਹੈ।
