ਕਹਾਣੀ – ਘਰ

-ਸਿਮਰਨ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਮੈਨੂੰ ਤੀਜਾ ਦਿਨ ਹੈ,ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਨੂੰ। ਤਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਬਾਪੂ ਕਈ ਵਾਰ ਫਿਸ ਚੁਕਿਆ।ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਛਿੜਦੀ।ਉਹ ਗਲਾ ਭਰ ਆਉਂਦਾ।ਬਾਪੂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੰਝੂ, ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦੇ ਨੇ। ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ , ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਕਹਾਂ, ਹੁਣ ਬੱਸ ਵੀ ਕਰ ।ਐਵੇਂ…।
ਪਰ ‘ਪਾਖੰਡ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਣਾ ਮੈਨੂੰ ਔਖਾ ਲੱਗਦਾ।
ਹਰ ਵਾਰ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਬਾਪੂ ਆਣ ਖੜਦਾ।…ਤੇ ਮੇਰੇ ਜ਼ਹਿਨ ਵਿੱਚ ਵੀਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਸੀ ਤਸਵੀਰ ਸਾਹਮਣੇ ਹੰਝੂ ਕੇਰਦਾ ਅੱਜ ਵਾਲਾ ਬਾਪੂ , ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜਾਪਣ ਲੱਗਦਾ।ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਉਹ ਇੰਜ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ?ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ, ਮੇਰੇ ਘਰੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਲੱਗਿਆ ਸੀ।
ਬੇਬੇ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੁਕ ਰਹੇ।
“ਰੋਟੀ ਜੋਗਾ ਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈਗਾ ਆਪਣੇ ਕੋਲ?” ਉਹ ਕਈ ਦਿਨ ਕਲਪਦੀ ਰਹੀ ਸੀ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਇੰਨੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦਿਆਂ ਭੜਕ ਪੈਂਦਾ।
“ਤੇਰੇ ਵੱਸ ਹੋਵੇ ਨਾ…।ਸੋਹੀਆਂ ਦੀ ਝੰਡੀ ਕਰਨੀ ਏ ਪਿੰਡ’ ਚ।ਲੰਡੀ ਬੁੱਚੀ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਕੋਈ।ਇਹਨੂੰ ਬੱਸ ਰੋਟੀ ਦਿਸਦੀ।”
ਸੇਠੀ ਏਜੰਟ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਵਾਧਾ-ਘਾਟਾ’ ਕਰਕੇ ਬਾਪੂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਚਿੰਬੜ ਕੇ ਕਿੰਨੀ ਹੀ ਦੇਰ ਤੀਕ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਗੱਡੀ ‘ਚ ਬੈਠਣ ਵੇਲੇ ਝੁਕ ਕੇ ਬਾਪੂ ਦੇ ਪੈਂਰੀ ਹੱਥ ਲਗਾਉਂਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਫੜ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਕਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਬੁੜੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਡੁਸਕੇ ਨਾ ਲਗਾਈ ਜਾਈਂ ਹੁਣ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ। ਰੁੱਗ ਰੁਪਈਆਂ ਦਾ ਲੱਗਿਆ।ਚੇਤਾ ਰੱਖੀਂ।”
ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੀਕ ਜਾਂਦਿਆਂ, ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਦੀ ਏਸੇ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਕਾਸ਼! ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ-
“ਭੋਲਿਆ ਆਪਣਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੀਂ।ਖਾਣ-ਪੀਣ ਤੋਂ ਘੋਲ ਨਾ ਕਰੀਂ।ਕਮਾਈਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਰੱਜਿਆ ਕਦੀ ਬੰਦਾ।”
ਪਰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਤਾਂ ਇੰਜ ਦਾ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਫਿਰ ਉਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ…।
ਬਾਪੂ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਮੇਰੀ ਸਮਝੋਂ ਬਾਹਰ ਸੀ।
ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਬਾਪੂ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਭਰੇ ਨੇ।ਹਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਅਜੀਬ ਲੱਗਿਆ।ਮੈਂ ਇੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੇ ਇਹਨਾਂ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਪਰ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਰੂਪ ਮੇਰੇ ਕਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ।
….ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਜ ਹੰਝੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ…।
ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਮੇਰਾ ਮਨ ਬਾਪੂ ਲਈ ਤਰਸ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ।ਪਰ ਉਸੇ ਪਲ ਬਾਪੂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆਣ ਖੜਦਾ।
“ਤੂੰ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਜੋਗੀ ਹੀ ਰੱਖੀ ਸੀ।ਘਾਟੇ ਦਾ ਘਰ।ਕਦੀ ਕਿਹਾ ਵੀ ਏ ਤੂੰ ਕਿ ਠੀਕ ਆ ਮੈਂ।ਚੱਤੋ-ਪਹਿਰ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਦੁਖਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇਰਾ ।ਮੱਲ੍ਹੇ ਕੋਲੋਂ ਦਾਰੂ ਲਿਆ ਕੇ ਪਾ ਲੈ।”
ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਤਨਖਾਹ ‘ਚੋਂ ਖਰਚੇ ਜੋਗੇ ਪੈਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਸੀ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਬੇਬੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਾਉਂਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਿਆ।
“ਜੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਪੈਸਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚੰਗਾ।ਚੜੇ ਮਹੀਨੇ ਮੈਂ ਇੰਨੇ ਹੀ ਹੋਰ ਪਾ ਦਊ।” ਪਰ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ।ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਜੇ ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਫੋਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੁੰਦਾ , ਬਾਪੂ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਤਾੜ ਕਰਦਾ ਥੱਪੜ ਮਾਰਦਾ।
“ਜੰਮ ਮੁਕਿਆ ਨਹੀਂ ਪਿਉ ਨੂੰ ਮੱਤਾ ਦਿੰਦਾ।ਅੰਨ੍ਹੀ ਤਾਂ ਨਈਂ ਹੋ ਗਈ ਉਹ।ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਕਵਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।” -ਬਾਪੂ ਨੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੇਬੇ ਖੜੀ ਸੀ।ਲਾਚਾਰ ਜਿਹੀ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਤਰਸਦੀ।
ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭੈਣ ਭਰਾ ਸਕੂਲ ਪੜਦੇ ਸਾਂ।ਬੇਬੇ ਜਦ ਵੀ ਕੁਝ ਖ੍ਰੀਦਦੀ।ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਰੱਖਦੀ।
“ਵੇ ਨਿੱਕਿਆ…ਤੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਹੀਂ ਖਲਂੋਦੀ ਹੁੰਦੀ।ਐਂਵੇਂ ਨਾ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਕੋਲੇ….।”
…ਤੇ ਬਾਪੂ ਅੱਗੇ ਚੁਪ ਰਹਿੰਦਾ-ਰਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਬਾਪੂ ਕੋਲੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲ ਦਾ ਹੀ ਬੋਲਦੇ।
“ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਸਰ ਤਾਂ ਫਿਰ ਪੈਣਾ ਈ ਆ।ਜਦ ਹਰ ਵੇਲੇ…।” ਮੇਰੀ ਮਾਸੀ ਬਾਪੂ ਦੇ ਕਲੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ।ਪਰ ਬਾਪੂ ‘ਤੇ ਔਲਾਦ ਦੇ ਵੱਡੀ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।
“ਹੁਣ ਤਾਂ ਧੀ ਵੀ ਵਿਆਹੀ ਗਈ।ਖਬਰੈ ਹੁਣ ਈ…।” ਬੇਬੇ ਬਾਪੂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਬਦਲ ਜਾਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਦੀ ਸੀ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਤਾਂ….।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਜਾਣੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਾਲ ਦੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ।ਬੇਬੇ ਸਾਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਵਾਕੇ , ਚੁਲ੍ਹੇ ਅੱਗੇ ਬੈਠੀ ਬਾਪੂ ਦੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ।ਸਿਆਲ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਲੋਕ ਅੱਧੀ ਨੀਂਦ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ।ਜਦ ਬੇਬੇ ,ਬਾਪੂ ਤੇ ਉਹਦੇ ਬੇਲੀਆਂ ਲਈ ਰੋਟੀ ਪਕਾਉਂਦੀ।ਜਦ ਬਾਪੂ ਘਰ ਹੁੰਦਾ , ਅਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਭੈਣ ਭਰਾ ਉਚੀ ਸਾਹ ਨਾ ਲੈਂਦੇ।ਜਦ ਕਦੀ ਬਾਪੂ , ਬੇਬੇ ਨਾਲ ਝਗੜਨ ਲੱਗਦਾ।ਅਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਜਾਣੇ ਅੰਦਰ ਵੜ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗਦੇ।ਬਾਪੂ ਰੋਟੀ ਵਾਲੀ ਥਾਲੀ ਦੂਰ ਵਗਾਹ ਮਾਰਦਾ ਤੇ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲੈਂਦਾ।
“ਬੰਦੇ ਇੱਕ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਖੱਪ ਕੇ…।ਉਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦੀ ਚੱਜ ਨਾਲ।”  ਤਵੇ ‘ਤੇ ਪਈ ਰੋਟੀ ਮੱਚ ਕੇ ਕੋਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ।
“ਵੀਹ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਰੋਟੀ ਤੱਤੀ ਲਿਆਇਆ ਕਰ।”
ਬੁੜ-ਬੁੜ ਕਰਦਾ ਬਾਪੂ ਅੰਦਰ ਵੜ ਜਾਂਦਾ।ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਰੋਟੀ ਵੱਲ ਦੇਖਦੀ ਬੇਬੇ , ਆਪਣੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਧੁਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ-ਸੋਚ , ਹੰਝੂ ਕੇਰਦੀ।ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਕੇ ਸੌਂਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ।ਪਰ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ,ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਨ ਦੀ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖੀ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਮੇ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਭੇਜ ਕੇ ਬੇਬੇ ਦਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਂਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਸੀ।ਉਹ ਜਦੋਂ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਲੈਣ ਆਇਆ, ਉਹਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਨਹਂੀਂ ਸੀ ਦੱਸੀ।
“ਲੈ ਜਾ ਭਾਈ!ਪੇਕੇ ਲੈਣ ਆਏ ਮੈਂ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ।”
ਬੇਬੇ ਗੁਆਂਢਣ ਤਾਈ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਪੱਕਾ ਕਰ ਕੇ ਗਈ ਸੀ।ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਬੇਬੇ ਪਿੰਡ ਆਈ ਤਾਈ ਬਾਪੂ ਦੀ ਕਥਾ ਛੇੜ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ।
“ਭਾਈ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਦਿੰਦੀ ਜੇ ਤੇਰਾ ਸਾਊ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਘਰ ਮੁੜਦਾ।ਦਸ-ਦਸ ਬੰਦੇ ਬਿਠਾ ਛੱਡਦਾ ਸੀ।ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਡਿਉੜੀ ‘ਚੋ ਮੁੜ ਗਈ ਸੀ।ਸ਼ਰਾਬੀ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਕਾਹਦਾ ਚੱਜ।”
…ਤੇ ਬਾਪੂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਚੱਜ ਭੁਲ ਗਿਆ ਸੀ।ਉਹ ਬੇਬੇ ਨਾਲ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪਿਛੇ ਉਖੜਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ।
“ਜਗਤਾਰ ਸਿਹੁੰ ਸੋਹੀ ਨਾਂ ਏ ਮੇਰਾ।ਸਿਰ ਸੁਆਹ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਮੇਰੀ।ਮੈਂਥੋਂ ‘ਲਾਜ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇਰਾ।ਪੁਤ ਮੇਰਾ ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਨੋਟ ‘ਕੱਠੇ ਕਰਦਾ।”
ਪਰ ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਨੋਟ ਕਿੱਦਾਂ ‘ਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।ਉਹਨੇ ਕਦੀ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਹਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੁਛਿਆ।ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੰਮ ਕਾਰ ਦਾ ਪੁਛਦਾ।ਪਰ ਹੁਣ ਉਹੀ ਬਾਪੂ ਮੈਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੀਹ ਵਾਰ ਆਖ ਚੁਕਿਆ।
“ਭੋਲਿਆ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਾ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ।ਵਿਆਹ ਦੀ ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਟੱਪਦੀ ਜਾਂਦੀ।ਤੇਰੇ ਹਾਣੀ ਦੋ-ਦੋ ਜਵਾਕ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ।”
ਬੇਬੇ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਵਾਰ ਕਹੀ ਸੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ।ਉਹ ਫੋਨ ਉਤੇ ਹੀ ਮਨ ਭਰ ਆਉਂਦੀ।
“ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਖ ਲਿਖਾ ਕੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਈ।ਧੀ ਵਿਆਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਰ ‘ਤੀ।ਪੁੱਤ ਪ੍ਰਦੇਸੀਂ ਰੁਲਦਾ ਫਿਰਦਾ।”
ਪ੍ਰਦੇਸੀਂ ਰੁਲਣ ਨੂੰ ਕਿਸਦਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਪਰ ਮੇਰੀ ਤੇ ਬਾਪੂ ਦੀ ਬਣ ਨਾ ਆਉਂਦੀ।
ਉਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦੀ ਲੱਥੀ ਚੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਿਤ ਦਾਰੂ ਪੀਂਦਾ ਤੇ ਪੀ ਕੇ ਗਾਹਲ ਬਿਨਾਂ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਦਾ।ਬੁੜੇ ਵਾਰੇ ਵੀ ਬੇਬੇ ਨਾਲ ਧੌਲ-ਧੱਫਾ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ।ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਪਿਛੇ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਝਗੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਬਾਪੂ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੋਟਰ ‘ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ।ਵਿਹੜੇ ‘ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਪਕਾਉਂਣ ਲਈ ਲਗਾ ਲਿਆ।
ਉਹਦੀ ਸ਼ਰਮ ਹੋਰ ਚੁੱਕੀ ਗਈ।
“ਭਾਈਆ ਇਉਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।ਕੁੜਮਾਂ ਵਾਲਾਂ ਤੂੰ ਸੁੱਖ ਨਾਲ।ਹੋਰ ਸਾਲ ਨੂੰ ਨੂੰਹ ਆਜੂ ਘਰੇ।ਟੱਬਰ ਤੋਂ ਪਾਸੇ…।” ਮਾਮਾ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ।
“ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਲੱਲੀ-ਛੱਲੀ ਆ ਫੌਜੀਆ!ਜਦ ਟੱਬਰ ਕਦਰ ਹੀ ਨਾ ਕਰੇ।…ਦੁਨੀਆਂ ਪੀਂਦੀ-ਖਾਂਦੀ ਨਹੀਂ ਯਾਰ…?”
ਮਾਮੇ ਦੇ ਸਮਝਾਇਆਂ ਵੀ ਬਾਪੂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ।
ਲੋਕ ਘਰ ਆਕੇ ਦੱਸਦੇ।ਕਹਿੰਦੇ , “ਜਗਤਾਰ ਸਿਹੁੰ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾਨ ਕਰ ਦੇਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ।”
ਐਸੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਬੇਬੇ ਹੋਰ ਕਲਪਣ ਲੱਗਦੀ।
…ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਿਸਤਰਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਾਪੂ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਘਰ ਆ ਗਿਆ।
“ਤੂੰ ਨਾ ਖਹਿਬੜਿਆ ਕਰ। ਕਰੀ ਜਾਣ ਦੇ ਜੋ ਕਰਦਾ।” -ਬੇਬੇ ਨੇ ਬਾਪੂ ਦੇ ਘਰ ਮੁੜੇ ਤੋਂ ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਸੀ।ਬਾਪੂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਘੁਟਿਆ ਰਹਿੰਦਾ।ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਕੋਲੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ।
“ਜਦ ਜਵਾਕ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿੱਧੇ ਮੂੰਹ।”
ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਹਰਖੀ ਬੇਬੇ ਅੱਗਿਓ ਬੋਲ ਪਈ ਸੀ।
“ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਰਾ ‘ਤਾ ਸੀ ‘ਲਾਜ।ਵਾਗੀਆਂ ਤਾਹ ‘ਤੀ ਖਸਮਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ…।ਤੇਰੇ ਈ ਪੁੱਤ ਨੇ ਭੇਜੇ ਸੀ ਡਾਲਰ। ਤੇਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਫ਼ਰਕ ਪਾ ਕੇ ਆਈ ਪੇਕੀਂ।”
ਬਾਪੂ ਦੂਣਾ ਉਖੜ ਗਿਆ ਸੀ।-” ਚੋਰੀਆਂ ਕਮਾਉਂਦੇ ਮੈਂਥੋਂ।”
ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਮੈਨੂੰੰ ਤੇ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਦਾ ਰਿਹਾ।ਪਰ ਉਹੀ ਬਾਪੂ ਹੁਣ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਦਾਰੂ ਛੱਡੀ ਬੈਠਾ।ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰਾਂ੍ਹ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।ਮੈਂ ਨੀਂਦ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
“ਘੁੱਟ ਲੈ ਲਾ ਬਾਪੂ।ਨੀਂਦ ਆਜੂ।ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪਾਸੇ ਮਾਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।”
“ਨਾ ਭੋਲਿਆ ਰੂਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ।” ਬਾਪੂ ਦਾਰੂ ਲਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਿਆ।
ਨੀਂਦ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਵੀ ਉਖੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਲਈ ਰੋਟੀ ਪਵਾ ਕੇ ਲਿਆਇਆ।ਥਾਲੀ ਫੜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਵੀ ਬਾਪੂ ਕੋਲ ਹੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਿਆ।
ਬਾਪੂ ਵਿਚਾਰਾ ਜਿਹਾ ਬਣਿਆ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ।ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਬਾਪੂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਕੁਝ ਬੋਲੇਗਾ।
“ਹੱਥ ਟੁੱਟਦੇ ਸੇਕ ਲਗਾਉਦਿਆਂ!ਕੱਚੀਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਮੱਥੇ।” ਥਾਲੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੋਈ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਡਿੱਗਦੀ।ਬੇਬੇ ਰੋਟੀਆਂ ਇਕਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਖੁਰਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੀ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਫੇਰ ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ।
ਕਈ ਵਾਰ ਬਾਪੂ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕਲੇਸ਼ ਪਾ ਲੈਂਦਾ।
“ਅੱਖਾਂ ਤਾਂ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਧਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।ਸੜੇ ਮੰਡ ਲਿਆ ਧਰੇ ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ।ਡੰਗਰ ਆ ਨਾ ਮੈਂ।” ਉਹ ਬਿਨ ਰੋਟੀ ਖਾਧੇ ਹੀ ਪੈ ਜਾਂਦਾ। ਮੋਮਬੱਤੀ ਜਿਵੇਂ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਬਲ ਰਹੀ ਹੋਵੇ।
“ਇਹ ਤਾਂ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਈ ਐਸਾ।ਮੈਂ ਤਾਂ ਭੇਦ ਪਾ ਲਿਆ।ਤੂੰ ਐਂਵੇ ਨਾ ਹਰਖੀ ਜਾਇਆ ਕਰ।”
ਮੈਂ ਕੁਝ ਬੋਲਦਾ ਤਾਂ ਬੇਬੇ ਮੈਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾ ਦਿੰਦੀ।
“ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕੱਟੀ ਗਈ ਇਹਦੇ ਨਾਲ।” ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਦਾ ਸਿਰੜ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਾ।ਬਾਪੂ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਬੇਬੇ ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਾ ਪਾਉਂਦੀ।ਬਾਪੂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਹਨੂੰ ਜ਼ਲੀਲ ਕਰਦਾ।ਪਰ ਉਹ ਹਰ ਗੱਲ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲੈਂਦੀ।ਪਰ ਅੱਜ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਾਪੂ ਸਿਰਫ ਢਿੱਡ ਭਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।ਉਹਨੇ ਰੋਟੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਠ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਚੁਪ-ਚਾਪ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਘਰ ਤੋਂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ।ਭੈਣ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ।
ਬੇਬੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਡੀਕ ਦੀ ਰਹੀ।ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਨੇ ਉਹਨੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਰੋਟੀ ਨਾ ਖਾਧੀ।
ਮੈਂ ਸ਼ਾਮੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ।ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਹਰ ਥਾਂ ਲੱਭਿਆ ਪਰ ਉਹ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ।ਮੈਂ ਥੱਕ ਹਾਰ ਕੇ ਘਰ ਮੁੜ ਆਇਆ।ਬੇਬੇ ਨੇ ਰੋਟੀ ਪਕਾਈ ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਚੱਜ ਨਾਲ ਖਾ ਨਾ ਸਕੀ।ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਵੱਲ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਹੈਰਾਨ ਹੋਈ ਜਾਂਦਾ।
“ਖਬਰੈ ਕਿੱਥੇ ਹੋਣਾ ਡੁੱਬੜਾ।ਸਵੇਰੇ ਚਾਹ ਪੀਂਦਾ ਹੀ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ।” ਬੁਰਕੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦੀ ਬੇਬੇ ਬੁਸਕੀ ਜਾਂਦੀ।
“ਬੇਬੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਪੈ ਜਾ।ਕਿਉਂ ਕਲਪੀ ਜਾਂਦੀ।ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਤੇਰੀ ਕੁੱਟ ਖਾਂਦੀ ਦੀ ਲੰਘ ਗਈ।ਹੁਣ ਤੈਂਨੂੰ ਫਿਕਰ ਪੈ ਗਿਅ।” ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਭੱਜ ਕੇ ਪੈ ਗਿਆ।ਬੇਬੇ ਹੋਰ ਫਿਸ ਪਈ।
“ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰਾਂ? ਬੰਨ੍ਹ ਆ ਘਰਦਾ।ਨਾ ਗੁੱਸੇ ਨਾ ਰਾਜੀ।ਫਿਰ ਕਾਹਤੋਂ ਤੁਰ ਗਿਆ।”
…ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੱਡੇ ਤਾਏ ਨੇ ਦੱਸਿਆ , ਬਾਪੂ ਬਾਬੇ ਰੰਗੀ ਰਾਮ ਦੇ ਡੇਰੇ ਬੈਠਾ ਸੀ।
“ਕੁੜੀ ਵਿਆਹ ਕੇ ਆਵਦੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ।ਕਬੀਲਦਾਰੀ ਨਜਿੱਠ ‘ਤੀ।ਸੰਸਾਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ।” ਸਾਡੇ ਮਨਾਉਣ ਗਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਪੂ , ਅੱਗਿਓ  ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।ਤਾਏ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਿਹਾ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੰਨਿਆ।ਬੇਬੇ ਦੋ ਦਿਨ ਉਖੜੀ ਰਹੀ।ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਤੋਂ ਕੋਈ ਤੀਂਵੀ ਆਉਂਦੀ।ਬੇਬੇ ਬੁਸਕਣ ਲੱਗਦੀ।
“ਖਬਰੈ ਕੀ ਆਈ ਮਨ ‘ਚ ।ਸਾਧ ਦੇ ਡੇਰੇ ਜਾ ਬੈਠਾ।ਨਾ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਦਸੇ।ਨਾ ਬਾਤ।”
…ਤੇ ਦੂਜੇ-ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਬਾਪੂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਆਈ।ਪਿਛਲੇ ਪਹਿਰ ਨੂੰ ਘਰ ਮੁੜ ਆਇਆ।ਬੇਬੇ ਨੇ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੁਛਿਆ।ਪਰ ਉਹ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ।ਬਾਰੀ ‘ਚੋਂ ਬੋਤਲ ਕੱਢ ਕੇ ਮੇਜ਼ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਲਈ।ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਰਿਹਾ।
ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਦੇ ਉਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਬਾਪੂ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ।ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਬਾਪੂ ਫੇਰ ਚੰਗਾ ਭਲਾ ਹੋ ਗਿਆ।ਇੱਕ ਸ਼ਾਮ ਪੈਗ ਲਗਾਉਂਦਾ , ਉਠ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਗਿਆ।ਸਿਆਲੀ ਰੁੱਤ ਸੀ।ਮੁੜਦਾ ਹੋਇਆ ਹੱਟੀਓ ਮੂੰਗਫਲੀ-ਰਿਉੜੀਆਂ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ।
ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਤੇ ਬੇਬੇ ਕੋਲ ਆਣ ਬੈਠਾ।
“ਖਾ ਲਉ ਭਾਈ ਰੁੱਤ-ਰੁੱਤ ਦਾ ਮੇਵਾ।”-ਮੇਰੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਪੂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਉਂ ਜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆ ਸੀ।
“ਭੋਲਿਆ ਬਾਹਰ ਨਾ ਭੇਜ ਦੀਏ ਤੈਨੂੰ।ਇੱਥੇ ਕਿਹੜਾ ਰੱਖਿਆ ਕੁਝ।ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ?ਕੀ ਪਤਾ ਮੈਂ ਤੇ ਮਾਂ ਤੇਰੀ ਵੀ  ਲੈ ਲਈਏ ਜ਼ਹਾਜ ਦਾ ਝੂਟਾ।”
ਉਹ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਹੱਸਦਾ ਰਿਹਾ।
ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਪੂ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾ ਜਾਣੀਆਂ।ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਏਜੰਟ ਨਾਲ ਪੱਕੀਆਂ ਪਕਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ।ਮੈਂ ਐਮ.ਏ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ।ਪਰ ਐਮ.ਏ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਈ ।ਮੇਰਾ ਵੀਜ਼ਾ ਆ ਗਿਆ।ਨਾ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਨਾ ਬੇਬੇ।ਪਰ ਬਾਪੂ ਕੋਲੋਂ ਚਾਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਾਂਭਿਆ ਜਾਂਦਾ।
ਮੈਂ ਬਾਹਰੋਂ ਫੋਨ ਕਰਦਾ।ਬੇਬੇ ਜਿਵੇਂ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀਂ ਥਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲਦੀ।-“ਘਰ ਈ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਿਆ।ਕੰਧਾਂ ਵੱਲ ਵੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ।ਪਿਉ ਤੇਰੇ ਦਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਤੈਨੂੰ।…”
ਬਾਪੂ ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਜੀਆ ਨਾਲ ਈ ਰੌਣਕਾਂ!ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਵਿਹੜਾ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ।ਕੁੜੀ ਕਿਹੜਾ ਬਹਿ ਰਹਿਣਾ।ਉਹਦਾ ਵੀ ਟੱਬਰ ਟੀਹਰ ਏ।ਹੱਦ ਭੋਗ ਤੀਕ ਰੁੱਕਜੂ।ਰੌਣਕ ਤਾਂ ਨਾਲ ਈ ਲੈ ਗਈ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ।”-ਬਾਹਰੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਬਾਪੂ ਫੇਰ ਮਨ ਭਰ ਆਇਆ।
ਰੋਟੀ ਵਾਲੇ ਭਾਂਡੇ ਉਥੇ ਹੀ ਪਏ ਸੀ।ਮੇਰੀ ਸੁਰਤੀ ਟੁੱਟੀ।
“ਜਦ ਬੇਬੇ ਢਿਲੀ ਸੀ।ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਕਿਉਂ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਬਾਪੂ?” ਤਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਾਪੂ ਨਾਲ ਬੇਬੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ।
“ਪੁੱਤ ਸੋਚਿਆ ਪ੍ਰਦੇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਏ।ਢਿਲ ਮੱਠ ਤਾਂ ਹੋ ਈ ਜਾਂਦੀ।ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ।ਤੂੰ ਮੁੱਕੀ ਤੋਂ ਪਹੁੰਚਣਾ।…”
ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬੇਬੇ ਆ ਗਈ।
ਜਦ ਮੈਂ ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ।ਸਸਕਾਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।
“ਦੋ ਦਿਨ ਤਾਂ ਹੋਗੇ ਪੁੱਤ ਰਾਹ ਵੇਖਦਿਆ।” ਕੋਈ ਜਾਣਾ ਮੈਨੂੰ ਵਰਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ।
                                        ******
ਮੈਂ ਚਿਤਾ ਨੂੰ ਲਾਂਬੂ ਲਾਇਆ।
ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੀ ਭੁੱਬ ਬਾਪੂ ਨੇ ਮਾਰੀ।ਉਹ ਨਿਆਣਿਆਂ ਵਾਂਗ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ।
“ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਕੌਣ ਏ ਬਚਨ ਕੁਰੇ।” ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਰੋਂਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਵੀ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਗਿਆ।ਮੜੀਆਂ ਤੋਂ ਘਰ ਤੀਕ ਆਉਂਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਮਣਾਂ ਮੂੰਹੀਂ ਭਾਰੇ ਹੋ ਗਏ।ਕਦੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰਦਾ ਬਾਪੂ ਆ ਜਾਂਦਾ।ਕਦੇ ਬੇਬੇ।ਕਦੇ ਸੁਰਤ ਸੰਭਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੀਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਚਲਣ ਲੱਗਦੀ।
ਪਰ ਬਾਪੂ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ।
“ਬੰਦੇ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਨੇ…”
ਮੈਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ।
“ਕੀ ਸੋਚੀਂ ਜਾਂਦਾ ਭੋਲਿਆ!ਜਾ ਕੇ ਪੈ ਜਾ।ਹੁਣ ਲਿਖਤਾ ਨੂੰ ਕੌਣ ਮੋੜੇ।ਘਰ ਤਾਂ ਜੀਅ-ਜੰਤ ਨਾਲ ਹੀ ਸੋਂਹਦੇ ਨੇ..।ਤੀਵੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਹਦਾ ਘਰ।”
ਆਖ ਕੇ ਬਾਪੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗਰੂ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ।

(ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਇਸ 94632-15168 ‘ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।)