ਬਾਜ਼ ਦਾ ਗੀਤ
੧.
ਉੱਚੇ ਪਹਾੜੀਂ ਰੀਂਗਦਾ ਇਕ ਸੱਪ ਸੀ ਭਾਰੀ ।
ਜਾ ਕੇ ਸਿਲ੍ਹੀ ਖੱਡ ਵਿਚ ਉਸ ਕੁੰਡਲੀ ਮਾਰੀ ।
ਸਾਗਰ ਵੰਨੇ ਓਸ ਨੇ ਫਿਰ ਨਜ਼ਰ ਉਭਾਰੀ ।
ਸੂਰਜ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਦੇਵੇ ਚਮਕਾਰੀ ।
ਗਰਮ ਸਾਹ ਪਹਾੜ ਦੀ ਮਾਰੇ ਉੱਚ ਉਡਾਰੀ ।
ਲਹਿਰਾਂ ਚਟਾਨੀਂ ਵਜਦੀਆਂ ਕਰ ਸੱਟ ਕਰਾਰੀ ।
ਹਨੇਰੀ ਗੁਫਾ ਦੀ ਧੁੰਦ ‘ਚੋਂ ਇਕ ਝਰਨਾ ਤਿੱਖਾ ।
ਸਾਗਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਉਮਲਿਆ ਰੱਖ ਤੀਬਰ ਇੱਛਾ ।
ਰਾਹ ਦੇ ਪੱਥਰ ਉਲਟਾ ਕੇ ਚੀਰ ਪਰਬਤ ਦਿੱਤਾ ।
ਰੋਹ ਭਰੀ ਕਰਦਾ ਗਰਜ ਜਾ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਡਿੱਗਾ ।
ਅਚਣਚੇਤ ਢੱਠਾ ਇਕ ਬਾਜ਼ ਆ ਉਸ ਥਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ।
ਸੀਨੇ ਉਸਦੇ ਡੂੰਘਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸੀ ਖੰਭ ਲਹੂ ਲਬੇੜੇ ।
ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿਗਦਿਆਂ ਉਸ ਚੀਕ ਸੀ ਮਾਰੀ ।
ਖੰਭ ਫੜਫੜਾਏ ਓਸ ਨੇ ਪਰ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸੀ ਕਾਰੀ ।
ਸੱਪ ਡਰਿਆ ਤੇ ਨੱਠਿਆ ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਤੱਕਿਆ ।
ਇਸ ਪੰਛੀ ਦਾ ਜਾਪਦੈ ਜਿਉਂ ਜੀਵਨ ਮੁੱਕਿਆ ।
ਡਰਦਾ ਡਰਦਾ ਰੀਂਗਦਾ ਉਸ ਕੋਲ ਉਹ ਆਇਆ ।
ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਤੱਕ ਉਹ ਸ਼ੂਕਰਿਆ ਤੇ ਤਨਜ ਚਲਾਇਆ ।
“ਕਿਉਂ, ਮਰਨ ਲੱਗਿਐਂ ?” ਉਸ ਨੇ ਪੁਛਾਇਆ ।
“ਹਾਂ, ਮਰ ਰਿਹਾਂ !” ਬਾਜ਼ ਹਉਕਾ ਭਰ ਆਇਆ ।
“ਪਰ ਮੈਂ ਰੱਜ ਕੇ ਜੀਵਿਆ ਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੈ ਮਾਣੀ ।
ਨਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਉਡਦਿਆਂ ਸਭ ਖਲਾਅ ਹੈ ਛਾਣੀ ।
ਮੈਂ ਗਾਹਿਆ ਆਕਾਸ਼ ਏ ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਤੱਕਿਆ ।
ਤੂੰ ਕੀ ਵਿਚਾਰੀ ਚੀਜ਼ ਏਂ ਜੋ ਉਡ ਨਾ ਸਕਿਆ ।”
“ਆਕਾਸ਼ ਇਕ ਖਲਾਅ ਹੈ ਮੈਂ ਰੀਂਗ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ।
ਏਥੇ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦ ਹੈ ਸਿਲ੍ਹ ਅਤੇ ਨਿੱਘ ਦਾ ।”
ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਸੱਪ ਨੇ ਇਉਂ ਜਵਾਬ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ।
ਮਨ ਆਪਣੇ ਹੱਸਿਆ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝ ਬੇਤੁਕਾ ।
ਸੱਪ ਫਿਰ ਬੈਠਾ ਸੋਚਦਾ, ‘ਕੀ ਫਰਕ ਏ ਪੈਂਦਾ,
ਜੇ ਕੋਈ ਧਰਤੀ ਰੀਂਗਦਾ ਜਾਂ ਉਡਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ।
ਅੰਤ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹੈ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਣਾ ।
ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਸਮਾ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ।’
ਬਾਜ਼ ਨੇ ਰੋਹ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਗਰਦਨ ਚੁੱਕੀ ।
ਡੂੰਘੀ ਨਜ਼ਰ ਇਕ ਓਸਨੇ ਵੱਲ ਖੱਡ ਦੇ ਸੁੱਟੀ ।
ਚਟਾਨ ਤਰੇੜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੰਮ ਪਾਣੀ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਖੱਡ ਵਾਲੀ ਹਵਾ ਮੌਤ ਤੇ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਭਰੀ ਸੀ ।
ਬਾਜ਼ ਉਦਾਸੀ ਸਿੱਕ ਨਾਲ ਇਕ ਕੂਕ ਸੀ ਮਾਰੀ ।
‘ਕਾਸ਼ ਮੈਂ ਵੱਲ ਆਕਾਸ਼ ਦੇ ਫਿਰ ਭਰਾਂ ਉਡਾਰੀ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਆਪਣੇ ਤਾਈਂ ਮੈਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸੀਨੇ ।
ਰਗੜਾਂ ਖ਼ੂਨ ‘ਚ ਡੋਬ ਕੇ ਸੁਟ ਦਿਆਂ ਜ਼ਮੀਨੇ ।
ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਕੀ ਮਜ਼ਾ ਹੈ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਕੀ ਜਾਣੇ ।
ਮਰਨਾਂ ਹੈ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਭਾਣੇ ।’
ਸੱਪ ਸੋਚੇ ਉੱਚਾ ਉਡਣ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬੜਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ।
ਤਾਹੀਂ ਆਹਾਂ ਭਰ ਰਿਹਾ ਇਹ ਬਾਜ਼ ਵਿਚਾਰਾ ।
ਸੱਪ ਬਾਜ਼ ਨੂੰ ਆਖਦਾ, ‘ਤੂੰ ਜੇ ਭਰਨੀ ਉਡਾਰੀ।
ਗੁਫਾ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾ ਤਾਕਤ ਲਾ ਸਾਰੀ ।
ਦੰਦੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਕੁੱਦ ਪਓ ਕਰ ਵੱਡਾ ਜੇਰਾ ।
ਹੋ ਸਕਦੈ ਖੰਭ ਚੁੱਕ ਲੈਣ ਸਭ ਭਾਰ ਜੋ ਤੇਰਾ ।
ਤੈਨੂੰ ਵਿੱਚ ਖਲਾਅ ਦੇ ਓਹ ਫੇਰ ਉਡਾਵਣ ।
ਬੁਝ ਚੁੱਕੀ ਤੇਰੀ ਆਸ ਨੂੰ ਉਹ ਫੇਰ ਜਗਾਵਣ ।’
ਬਾਜ਼ ਦਾ ਲੂੰ ਲੂੰ ਥਿਰਕਿਆ ਫਿਰ ਰੋਹ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ।
ਜਿਲ੍ਹਣ ਵਿਚ ਪੰਜੇ ਖੋਭਦਾ ਦੰਦੀ ਤੱਕ ਆਇਆ ।
ਦੰਦੀ ਉਤੋਂ ਉਡਣ ਦੀ ਉਸ ਕਰੀ ਤਿਆਰੀ ।
ਡੂੰਘਾ ਭਰ ਕੇ ਸਾਹ ਓਸ ਫਿਰ ਚੁੱਭੀ ਮਾਰੀ ।
ਪੱਥਰ ਵਾਂਗੂੰ ਡਿੱਗਿਆ ਤੇ ਖੰਭ ਖਿਲਾਰੇ ।
ਨਾਲ ਚਟਾਨਾਂ ਰਗੜ ਕੇ ਲੱਥੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ।
ਇਕ ਲਹਿਰ ਨੇ ਆਕੇ ਉਸ ਤਾਈਂ ਉਠਾਇਆ ।
ਖ਼ੂਨ ਓਸ ਦਾ ਧੋ ਕੇ ਸਭ ਸਾਫ ਕਰਾਇਆ ।
ਝੱਗ ਦੇ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਵੱਲ ਸਾਗਰ ਚੱਲੀ ।
ਲਹਿਰਾਂ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਮਚ ਗਈ ਤਰਥੱਲੀ ।
੨.
ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਸੱਪ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਖੱਡ ਕੁੰਡਲ ਮਾਰੀ ।
ਬਾਜ਼ ਬਾਰੇ ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਜਿਹਨੂੰ ਖਲਾਅ ਪਿਆਰੀ ।
ਫਿਰ ਵਲ ਉਸ ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਸੀ ਮਾਰੀ ।
ਜਿੱਥੇ ਨੇ ਸੁਪਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਲਾਉਂਦੇ ਤਾਰੀ ।
ਸੱਪ ਸੋਚੇ, ‘ਬਾਜ਼ ਵਰਗੇ ਕੀ ਭਾਲਦੇ ਵਿਚ ਖਲਾਅ ਦੇ ?
ਨਾ ਹੀ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਤਲ ਹੈ ਨਾ ਕਿਨਾਰਾ ਦਿੱਸੇ ।
ਉੱਡਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਵਿਚ ਹੀ ਕਿਉਂ ਰੂਹ ਕਲਪਾਉਂਦੇ ?
ਕੀ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਸਦਾ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨੇ ਪਾਉਂਦੇ ?
ਇਕ ਛੋਟੀ ਭਰ ਉਡਾਣ ਮੈਂ ਜਾਣ ਇਹ ਸਕਦਾ ।
ਜੇ ਕੋਈ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ ਉਹਨੂੰ ਮਾਣ ਮੈਂ ਸਕਦਾ ।
ਸੱਪ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਪੂਰਾ ਲਾ ਕੇ ਕੁੰਡਲ ਇਕ ਮਾਰੀ ।
ਪੱਥਰ ਉੱਤੋਂ ਉਛਲਿਆ ਭਰਨ ਲਈ ਉਡਾਰੀ ।
ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਵਿਸਾਰੀ ।
ਜੋ ਰੀਂਗਣ ਲਈ ਜੰਮਦੇ ਨਾ ਲਾਣ ਉਡਾਰੀ ।
ਸੱਪ ਉਤਾਂਹ ਭੁੜਕ ਕੇ ਆ ਚਟਾਨ ਤੇ ਡਿੱਗਿਆ ।
ਮਰਨੋ ਜਦ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ ਫਿਰ ਉੱਚਾ ਹੱਸਿਆ ।
‘ਬੱਸ ਏਨੀ ਹੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇਸ ਵਿਚ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕੀ ?
ਉਤਾਂਹ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉੱਡਣਾ ਫਿਰ ਡਿੱਗਣਾ ਧਰਤੀ ।
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਤੇ ਦੁਖੀ ਨੇ ਰਹਿੰਦੇ ।
ਭਾਲਣ ਖਲਾਅ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਧੁੱਪਾਂ ਸਹਿੰਦੇ ।
ਉਪਰ ਚਾਨਣ ਬਹੁਤ ਹੈ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਟਿਕਦਾ ।
ਤਾਂ ਫੇਰ ਮਾਣ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਹੰਕਾਰ ਏ ਕਿਸਦਾ ।
ਪਾਗਲ ਇੱਛਾਵਾਂ ਧਰਤ ਤੇ ਨਾ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਵਣ ।
ਹਾਰ ਤੇ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਹ ਉਡ ਖਲੋਵਣ ।
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਜੋ ਨਹੀਂ ਪਿਆਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਡਦੇ ਰਹਿਣਾ ।
ਤਾਹੀਉਂ ਪੈਂਦਾ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਦੁਖੜਾ ਸਹਿਣਾ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੋਕੀ ਵੰਗਾਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ।
ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੈਂ ਜੰਮਿਆ ਏਥੇ ਵਕਤ ਲੰਘਾਉਣਾ ।’
ਤੇਜ਼ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸੀ ਪੈ ਰਹੀ ਸਾਗਰ ਦਏ ਚਮਕਾਰੇ ।
ਲਹਿਰਾਂ ਜ਼ੋਰੋ ਜ਼ੋਰੀ ਵਜਦੀਆਂ ਆ ਆ ਕਿਨਾਰੇ ।
ਉਸੇ ਗਰਜ ਵਿਚ ਸੀ ਗੂੰਜਦਾ ਉਹ ਬਾਜ਼ ਤਰਾਨਾ।
ਜਿਹਦੀ ਧੁਨ ਆਕਾਸ਼ ਡਰਾਉਂਦੀ ਕੰਬਣ ਚੱਟਾਨਾਂ ।
ਲਹਿਰਾਂ ਸੀ ਗੀਤ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਦੱਸ ਬਾਜ਼ ਦਲੇਰੀ ।
‘ਤੂੰ ਭਾਵੇਂ ਹੈਂ ਮਰ ਗਿਆ ਪਰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇਰੀ,
ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਮਰਜੀਵੜੇ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ।
ਸਦਾ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਜੋ ਤਾਰੇ ਬਣ ਚੜ੍ਹਨੇ ।’
