ਟੈੱਕ ਡੈਸਕ | ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਇੰਟਰਨੈਟ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਤੱਕ ਸਭ ਕੁਝ ਇੱਕ ਪਲ ‘ਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਖਰੀਦਣ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਭੁਗਤਾਨ ਲਈ ਨਕਦ ਜਾਂ ਕਾਰਡ ਤੋਂ ਵੱਧ QR ਕੋਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਘੁਟਾਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ – QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲਾ
ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ‘ਚ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗਾਂ ਨੇ QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟ੍ਰਾਈਸਾਈਕਲ ਵੇਚਣ ਲਈ OLX ‘ਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਨੇ ਫ਼ੋਨ ‘ਤੇ ਸੌਦਾ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਗੀ ਦੇਣ ਲਈ QR ਕੋਡ ਮੰਗਿਆ ਅਤੇ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖਾਤੇ ਤੋਂ 32,000 ਰੁਪਏ ਕਢਵਾ ਲਏ।
QR ਕੋਡ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰੂਪ ‘ਤਤਕਾਲ ਜਵਾਬ’ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਕੰਮ ਹੈ ਤੁਰੰਤ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਪਰ ਇਹ ਕਈ ਵਾਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਾਤਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ‘ਚ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੋ ਕਿ Qਆਰ ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। QR ਨਾਲ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੋਬਾਈਲ ‘ਤੇ ਕੀ ਖੁੱਲ੍ਹਣਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਫਰਜ਼ੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ QR ਕੋਡ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਊਜ਼ਰ ‘ਤੇ ਇਕ ਲਿੰਕ ਖੁੱਲ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਪੈਸੇ ਕੱਟੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਵਾਰ ਅਸਲੀ QR ਕੋਡਾਂ ‘ਚ ਨਕਲੀ QR ਕੋਡ ਇਨਬਿਲਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹੇ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਟਰਾਂਸਫਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਈਬਰ ਮਾਹਿਰ ਰਾਹੁਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਰੀਸੇਲ ਐਪਸ (OLX, Quikr) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਡਵਾਂਸ ਪੇਮੈਂਟ ਦੇ ਬਹਾਨੇ QR ਕੋਡ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ ਸਮਝੇ QR ਕੋਡ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਾਈਬਰ ਮਾਹਿਰ ਰਾਹੁਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਣਜਾਣ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਿਪਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਿਵੇਂ-
ਜੇਕਰ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਆਪਣੇ ਆਪ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਰੱਦ ਕਰੋ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੋਂ QR ਕੋਡ ਸਕੈਨਰ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਨਾ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਬਾਈਲ ‘ਚ ਮਾਲਵੇਅਰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ‘ਚ ਕੈਮਰਾ ਐਪ ‘ਚ ਇੱਕ ਸਕੈਨਰ ਇਨਬਿਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਾਕ ਰੱਖੋ।
ਆਪਣਾ UPI ਪਿੰਨ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਨਾ ਕਰੋ।
ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਾਸਵਰਡ ਵਰਤੋਂ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ, ਖਾਤੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿੱਜੀ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪਾਸਵਰਡ ਰੀਸੈਟ ਕਰੋ।
ਕਿਸੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਲੀ ਕੋਡ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਸਟਿੱਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਤਾ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਵਾਓ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਤਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸੇ ਕਢਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਜੇਕਰ QR ਕੋਡ ਕਿਸੇ ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪਾਸਵਰਡ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣਾ ਪਾਸਵਰਡ ਬਦਲੋ। ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ QR ਕੋਡ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਖਾਤਿਆਂ ਦਾ ਪਾਸਵਰਡ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿਓ। ਪਾਸਵਰਡ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਨਮਦਿਨ, ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਿਤੀ ਵਰਗੇ ਆਮ ਪਾਸਵਰਡ ਨਾ ਰੱਖੋ।
ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਆਨਲਾਈਨ ਮਾਰਕੀਟ ਜਾਂ ਐਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਗਾਹਕ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਤੁਸੀਂ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਬਾਰੇ 1930 ਜਾਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਈਬਰ ਸੈੱਲ ‘ਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ ਜਾਂ https://cybercrime.gov.in/ ਪੋਰਟਲ ‘ਤੇ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰੋ।
