ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 25 ਸਤੰਬਰ | ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਹਨ। 2023 ਵਿਚ 16542 ਅੰਗ ਦਾਨ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਔਰਤਾਂ ਜੀਵਤ ਅੰਗਦਾਨ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਸਾਲ 2023 ਵਿਚ 5651 ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ 9784 ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਲ 18378 ਅੰਗ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 13426 ਕਿਡਨੀ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਹੋਏ। ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਪੁਰਸ਼ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਨ, 844 ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀਤੇ, ਜਦਕਿ 255 ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਲ 2013 ਵਿਚ ਕੁੱਲ ਦਾਨੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 4990 ਸੀ, 2023 ਵਿਚ ਇਹ ਵਧ ਕੇ 17168 ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੀ ਦਰ ਅਜੇ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀ 10 ਲੱਖ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਦਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਲੋਕ ਅੱਠ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ
18 ਸਾਲ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਦਾਨੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਗੁਰਦਾ ਜਾਂ ਜਿਗਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬ੍ਰੇਨ ਸਟੈਮ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦਾਨੀ 8 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦਿਲ, 2 ਫੇਫੜੇ, ਜਿਗਰ, 2 ਗੁਰਦੇ, ਪੈਨਕ੍ਰੀਅਸ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਆਂਦਰ, ਕੋਰਨੀਆ, ਹੱਡੀਆਂ, ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੇ ਵਾਲਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ
ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਗਨ ਐਂਡ ਟਿਸ਼ੂ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਨਾਟੋ) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿੱਲੀ 2576 ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਚ 1633 ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਚ 1,305 ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 70 ਦਿਲ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਜੀਵਤ ਅੰਗ ਦਾਨ ‘ਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ‘ਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾਨੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੈਡੀਕਲ ਟੈਸਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਕਿ ਕੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾਨ ਲਈ ਯੋਗ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਟੈਸਟਾਂ ‘ਚ 2 ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਹਨ। ਦਾਨੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਤੇ ਦਾਨੀ ਦੀ ਡਾਕਟਰੀ ਸਥਿਤੀ ਭਾਵ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣਾ।
ਸਾਰੇ ਟੈਸਟਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਸਰਜਰੀ ਨਾਲ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਨੀ ਨੂੰ ਕਈ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੱਕ ਡਾਕਟਰੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗ ਦਾਨ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਨ ਕਰ ਕੇ ਅਚਾਨਕ ਹੋਈ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮ੍ਰਿਤਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਦਾਨੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾਕਟਰੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਮ੍ਰਿਤਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਰਜਰੀ ਨਾਲ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਮ੍ਰਿਤਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ‘ਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਬਾਰੇ ਕੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ?
ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਅਤੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਐਕਟ ਸਾਲ 1994 ਵਿਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਦੇ ਸਰਜੀਕਲ ਹਟਾਉਣ, ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵੀ ਸਖ਼ਤ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ।
ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਬ੍ਰੇਨ ਸਟੈਮ ਮਰ ਜਾਣਾ ਮੌਤ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ ਅਤੇ ਟਿਸ਼ੂ ਦਾਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਰਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਤ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਖੂਨ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਅੰਗ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅੰਗ ਕਿਵੇਂ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?
2 ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰੋ। ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਅਤੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਜਿਗਰ ਤੇ ਗੁਰਦੇ ਵਰਗੇ ਅੰਗ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮੈਂਬਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ, ਭੈਣ-ਭਰਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ।
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਲੋਕ ਸਰੀਰ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।