ਜਲੰਧਰ/ਲੁਧਿਆਣਾ/ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | ਗੁਰੂਆਂ-ਪੀਰਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅਨੇਕਾਂ ਦੁੱਖ ਝੱਲੇ ਹਨ। 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਅਤ ‘ਤੇ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਸੰਕਟ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲ, ਬਲਾਤਕਾਰ, ਅਗਵਾ, ਲੁੱਟ, ਧੋਖੇ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕੀ ਨਹੀਂ ਝੱਲਿਆ? ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਲੱਖ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।
90 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ 80 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਅੱਧਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਅੱਧਾ ਭਾਰਤ ਆ ਗਿਆ। 20 ਲੱਖ ਵਿੱਘੇ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਤੱਕ ਲੈ ਆਉਂਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ 553 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਰਹੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ 19 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸੰਤਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੇ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਪੰਜਾਬ, ਦੂਜਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰਿਆ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੱਟੇ ਅਤੇ ਵੰਡੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬ ਫਿਰ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਰੋਹਾਂ ਦੇ ਡਰੱਗ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਗਵਾਹ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪੰਥਕ, ਹਿੰਦੂ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਡੇਰੇ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 25 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੰਥਕ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਬਲ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੁਗ਼ਲ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਾਂ ਅੱਜ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸਭ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਵੱਖਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ
1950 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਇਕ ਰਾਜ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ (ਵਿਆਕਰਨ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ) ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ‘ਤੇ ਡਟੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। 16 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਖੀਰ ਸਤੰਬਰ 1966 ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਅਨੁਸਾਰ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ।
ਸ਼ਾਹ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ (ਜਿੱਥੇ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ) ਹਰਿਆਣਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਹਿੱਸਾ ਜਿੱਥੇ ਪਹਾੜੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ (ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਤਾਇਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।